Archeologische vondsten

Kerkrade kent een lange bewoningsgeschiedenis. De oudste vondsten die getuigen van de aanwezigheid van mensen dateren van 60.000 jaar voor Christus.

Het zijn vuistbijlen die de Neanderthalers hebben achtergelaten in de buurt van de Domaniale mijn. Uit de Romeinse tijd zijn veel vindplaatsen bekend in Kerkrade. Het glooiende landschap met zijn vruchtbare lössgronden en beekdalen was een aantrekkelijk vestigingsgebied voor de Romeinen. De oudste bewoningssporen uit de Romeinse tijd dateren van rond de jaartelling en de laatste rond 400 na Christus. De Romeinen komen rond 12 voor Christus ons land binnen en veroveren heel Nederland ten zuiden van de Rijn. In het vruchtbare Zuid-Limburg vestigen ze villa’s: grootschalige landbouwbedrijven met een Romeins uiterlijk.

Een deel van een landelijke nederzetting is in 1997 opgegraven op het industrieterrein Maar-West. Daarbij werden de plattegronden van enkele houten gebouwen, waterputten en een offerkuil ontdekt. Deze offerkuil is bijzonder omdat er een terracotta beeldje van een beer werd gevonden. Dit is een offerbeeldje voor de Romeinse godin Artio en is uniek voor Nederland. Replica’s van dit beertje zijn te koop bij de centrale balie van het Stadskantoor.

Romeinenstraat

Archeologen hebben in Kerkrade al meerdere villa’s ontdekt en opgegraven. Een van de eerste villa's die ontdekt werd en deels werd opgegraven is die op de hoek Romeinenstraat/Kleingraverstraat. In 1921 werden bij de bouw van een huis de fundamenten van een gebouw geraakt.

Bij nader onderzoek door medewerkers van de Algemeen Technische Dienst van de gemeente Kerkrade bleek het een deel van een Romeinse villa te zijn. De rest van de villa was reeds verdwenen. Het deel dat op een voor die tijd vooruitstrevende manier "geteekend" en ook "gephotografeerd" werd, had in minimaal één vertrek de beschikking over vloerverwarming.

De gemeente Kerkrade heeft bij de herinrichting van de straat de contouren van het opgegraven deel van de villa in de bestrating aangegeven in een andere kleur bestrating.

Bij een opgraving zijn de fundamenten van een huis blootgelegd

Krichelberg

Villa Krichelberg, op Kaalheide, is op dit moment de enige villa in Nederland waarvan de resten zichtbaar zijn boven de grond. De villa is in meerdere opgravingscampagnes onderzocht. Deze villa is ook bijzonder omdat ze een houten voorganger kent die in het begin van de jaartelling gedateerd wordt. Dit houten gebouw is door brand verwoest en werd vervangen door een in steen gebouwde Romeinse villa. Deze kenmerkt zich door de overdekte zuilengalerij en hoektorens. Niet alleen de buitenkant maar ook de indeling van de villa en de functies van de vertrekken zijn gereconstrueerd. De maquette van de villa en enkele vondsten die gedaan zijn bij de opgravingen zijn permanent tentoongesteld in de hal van het Stadskantoor.

Holzkuil

De meest bekende en recent opgegraven Romeinse villa is gelegen aan een terrein aan de Eygelshovenergracht, de Holzkuil. Hier werden bij een archeologisch vooronderzoek ten behoeve van geplande woningbouw in het gebied de fundamenten aangetroffen van een villa. Er werd besloten om de villa in zijn geheel op te graven. Tijdens de opgraving bleek de conservering van de villa beter dan verwacht en werden er bijzondere vondsten gedaan. Deze villa beschikte over een uitzonderlijk goed bewaard gebleven badgedeelte en kelder. Er werden zelfs resten van muurschilderingen gevonden. Er is een publieksboek en met een 3d reconstructie gerealiseerd. De maquette van deze villa is tevens tentoongesteld in de hal van het Stadskantoor.
Een villaterrein in de buurt van Erenstein is een archeologisch monument en als zodanig wettelijk beschermd.

Grafvelden

De Romeinen cremeerden hun doden en begroeven de urn met as en bijgaven. Grafvelden uit de Romeinse tijd zijn onder andere aangetroffen in de Holz en bij de bruinkoolgroeve Herman. Deze grafvelden waren gelegen buiten de nederzettingen, meestal aan een weg. Het tracé van de Romeinse heerbaan van Keulen naar Zuid-Frankrijk is vastgesteld in Rimburg. Daar bouwden de Romeinen een houten brug over de Worm. Langs deze wegen stonden mijlpalen, een soort ANWB-borden, die de afstand tot de dichtsbijzijnde stad of herberg aangaven. Delen van mijlpalen zijn, ingemetseld, aangetroffen in het oude kerkje van Eygelshoven. Bij de restauratie zijn ze verwijderd en worden nu tentoongesteld in het Thermenmuseum. Ze dateren rond 310 na Christus. Wegen werden aangelegd om de legereenheden en materialen snel te kunnen verplaatsen. Daarnaast waren ze onmisbaar voor de handel. De producten die een villa produceerde, werden verkocht op de markten en dienden dus vervoerd te worden. De markt voor de Kerkraadse villa’s was in Coriovallum (Heerlen)

De Romeinen verlaten kort na 400 Nederland. Het is onrustig in ons land door de vele invallen van vijandige stammen. De omgeving wordt verlaten, de villagebouwen vervallen tot ruïnes en de akkers raken overwoekerd.