De ambities langs vier verhaallijnen

Doordat Kerkrade is ontstaan uit meerdere buurten heeft het niet één centrum. De gemeente is een netwerk van meerdere buurtcentra verbonden door lintstructuren. Veel buurten hebben een eigen identiteit, eigen herkenningspunten en gemeenschap. Deze structuur biedt kansen om buurten op te zetten vanuit het principe van nabijheid. Dat betekent dat je niet persé een auto nodig hebt om voorzieningen (onderwijs, zorg, boodschappen, sport, cultuur) en gezelligheid te bereiken. Als voorzieningen dichtbij zijn, nodigt dat uit tot gezond bewegen (wandelen of fietsen) en is er meer kans voor het ontmoeten van buren en andere buurtbewoners.

Bij het werken aan voorzieningen dichtbij staan de volgende principes centraal:

Complete buurtknooppunten
Inzetten op dichtbijheid in de eigen buurt betekent dat de verschillende buurtcentra vitaal moeten blijven. Het liefst met een compleet aanbod van dagelijkse voorzieningen, van supermarkt tot school en zorg op loopafstand van iedere woning. Daarbij kijken we niet alleen naar detailhandel. De buurtcentra worden pas een knooppunt als daar ook levendigheid te vinden is. Dat kunnen we bereiken door scholen, zorg- en maatschappelijke voorzieningen, nieuwe woningen en mobiliteitshubs te verbinden aan het buurtcentrum.

Levendigheid en ontmoeting vragen ook om het toekennen van ruimte aan onverwachte gebeurtenissen. De openbare ruimte moet veilig en goed toegankelijk zijn. Daar krijgt de gemeenschap ruimte om te verpozen, te spelen en festiviteiten te organiseren. Eventueel kan dit in combinatie met bestaand cultureel erfgoed om de maatschappelijke functies van deze plekken te behouden en altijd met oog op vergroening ten behoeve van verkoeling, klimaatadaptatie en aantrekkelijkheid. Een concreet voorbeeld is de entree vanuit bedrijventerrein Julia naar het centrum van Eygelshoven, waar de parkeerplaats aan de Hermanstraat mogelijk benut kan worden als mobiliteitshub. Langs de Putstraat tussen de Markt en het parkeerterrein kan een groene entree worden ontwikkeld.

Maatwerk
Inzetten op vitale buurtcentra betekent niet zomaar voorzieningen en winkels toevoegen. De realiteit is dat op veel plekken nu al te weinig draagvlak is om deze functies overeind te houden. Er zal dus gekozen moeten worden waar concentratie van voorzieningen en winkels realistisch is. Waar dit niet het geval is, moet worden gekeken naar het omvormen van detailhandel naar wonen of andere functies. Ook moet er een oplossing komen voor het parkeren. De voorzieningen moeten bereikbaar blijven zonder dat de openbare ruimte volledig wordt ingenomen door stilstaande auto’s. Dit vraagt om maatwerkingrepen.

Een andere vorm van maatwerk is te vinden in kleine openbare ruimtes die fungeren als herkenningspunt of ontmoetingsruimte zonder dat daar noodzakelijkerwijs allerlei functies of voorzieningen aan gekoppeld zijn. Het is van belang ook hier de kwaliteit te blijven waarborgen.

Ruimte voor buurtinitiatieven (bewoners en verenigingen)
Met deze visie wil de gemeente ook initiatieven in de buurt stimuleren. Elke buurt kent wel een aantal plekken waar bewoners elkaar ontmoeten in hun vrije tijd. Bijvoorbeeld bij de voetbalclub, het buurthuis, de harmonie of op de markt. Sommige van deze plekken staan echter onder druk door de afname van

leden of vrijwilligers. We moeten goed kijken waar we verenigingen of ruimtes kunnen combineren binnen de wijk, om genoeg draagvlak te behouden. Het realiseren van multifunctionele sportaccommodaties
is daar een goed voorbeeld van. Voor gezond stedelijk leven waar sporten, recreëren en spelen een plek heeft, maar ook omdat juist dit soort sociale verbanden de basis vormen voor iedere gemeente. Een concreet project is de toekomst van het Patronaat (Bleijerheide). Dit gemeenschapshuis ontwikkelen we naar een sociale wijkpunt, waar inwoners elkaar kunnen ontmoeten en terecht kunnen voor ondersteuningsvragen. Dit wordt verder uitgewerkt in het ambitieplan Kerkrade-Oost.

Een netwerk van aantrekkelijke en veilige linten
De historische linten vormen de schakels tussen belangrijke dagelijkse bestemmingen. Zij zijn in feite de levensaders van de stad. De linten die uitkomen op de buurtknooppunten worden op enkele locaties omgevormd naar fietsstraten. Waar het aantrekkelijk is om te fietsen en te wandelen in een meer groene omgeving. De auto is te gast en wordt alleen gebruikt voor bestemmingsverkeer. Bereikbaarheid voor hulpdiensten blijft gegarandeerd. Omdat deze linten van oudsher aanwezig zijn, is er ook veel architectonische kwaliteit te vinden. Deze kleine parels kunnen goed benut worden als herkenningspunt en het geven van identiteit aan een plek. Met de omvorming van de linten, worden zij ook weer aantrekkelijker als woonomgeving en dat biedt ontwikkelkansen voor leegstaande panden.

Het aspect veiligheid komt in de Omgevingsvisie op meerdere plekken naar voren gericht op verkeersveiligheid. Bij een leefbare stad hoort echter ook sociale veiligheid en aanpak van criminaliteit. Dit blijft een van de speerpunten van de gemeente. Diverse maatregelen met name in de centrum en woongebieden zullen direct of indirect een positieve bijdrage leveren aan de veiligheid. Enkele voorbeelden hiervan zijn: leegstaande winkels omvormen tot woningen, centrumgebieden compacter maken om leegstand tegen te gaan, leegstaande achterterreinen omvormen tot parkeren, groenvoorziening of kleinschalig wonen, geen nieuwe toevoeging van garageboxen in de woonwijken en de multifunctionele inzet van pleinen zodat er ruimte ontstaat voor sport, spel, bewegen en ontmoeting. In de uitwerking van omgevingsprogramma’s kan verder worden onderzocht hoe een structurele aanpak eruit kan zien.
Gezondheid en brede welvaart
De leefbare stad werkt vanuit het principe van nabijheid om ervoor te zorgen dat Kerkradenaren binnen wandel- en fietsbare afstanden dagelijkse voorzieningen kunnen bereiken. De beweeg-vriendelijke routes en de aantrekkelijke centrumgebieden leveren een bijdrage aan het verhogen van het aantal inwoners dat voldoet aan de beweegnorm, maar ook aan sociale problematiek zoals eenzaamheid en sociale veiligheid. De historische linten en kernen moeten weer de plekken voor de gemeenschap worden die het ooit waren. Daar wil je graag zijn, blijven en elkaar tegenkomen.
De Leefbare stad sluit daarom aan bij kernwaarden #2: Aantrekkelijke plekken, #4: Wonen en druk verkeer, #5: Voorzieningen dichtbij, #6: Actief vervoer en #7: Fiets en ov-verbindingen.

Tegelijkertijd willen we ook negatieve invloeden uit de woonomgeving weren. Met de maatregelen rondom mobiliteit (prioriteit voor fietsen op de linten, lagere snelheden voor de auto en het weren van vrachtvervoer in woongebieden) wordt er ook gewerkt aan betere luchtkwaliteit en minder geluidbelasting. Het doel is ook om de verkeersveiligheid rondom belangrijke locaties (scholen en centra) te verbeteren.

Landschap
Binnen het landschappelijk raamwerk vormen de buurtknooppunten en linten wijkstructuren die met name zorg moeten dragen voor aantrekkelijke ruimte, genoeg verkoeling (schaduw) en groen-blauwe basis (klimaatadaptatie). Daar zijn kleine groenstructuren te vinden die niet persé verbonden hoeven te zijn met het grotere groen, maar wel ruimte biedt voor groen dat ook aantrekkelijk is voor meer soorten planten en dieren (verhoging van de biodiversiteit).
Op enkele plekken is er aanleiding om wel grotere structuren te verbinden. Soms om de kwaliteit van de plek te verbeteren soms om het landschap eromheen te versterken. Dit soort plekken zijn bijvoorbeeld in Eygelshoven waar kansen liggen voor het weghalen van de overkluizing van de Anselderbeek of het Doctor Ackensplein in Bleijerheide waar een oud droogdal en een kerkenpad toegang geeft tot het buitengebied.

Erfgoed
Momenteel kent de gemeente geen beleid voor erfgoed en cultuurhistorie en een verouderde welstandsnota die in de dagelijkse praktijk niet meer werkbaar is. Daarom is er binnen iedere verhaallijn ook een blik op de visie of kansen rondom erfgoed. In het kaartmateriaal worden objecten en structuren verder uitgelicht.

Juist omdat de buurtcentra en linten de oudste structuren van de gemeente zijn, is hier ook veel erfgoed te vinden, zoals kerkgebouwen, wegkruizen en woningen. Erfgoed dat niet altijd beschermd is of beschermd hoeft te zijn, maar wel bijdraagt aan de herkenbaarheid van de omgeving. Naar de toekomst toe is het belangrijk voor al het erfgoed (inclusief immaterieel erfgoed) te blijven zorgen. Door ook te kijken naar nieuwe functies van beeldbepalende gebouwen. Bijvoorbeeld het omvormen van leegstaande kerken naar woningen of maatschappelijke functies.

Energiezekerheid
Energiezekerheid is een belangrijke randvoorwaarde voor een leefbare stad. Inwoners moeten kunnen vertrouwen op een betrouwbare energievoorziening. Het versterken van een lokaal en duurzaam energiesysteem draagt bij aan het functioneren van essentiële voorzieningen zoals woningen, scholen en zorginstellingen. Door ook energieopwek, slimme opslag en infrastructuur dichtbij te organiseren, wordt de stad minder afhankelijk van externe bronnen en blijven voorzieningen bereikbaar en operationeel. Hier kunnen ook grensoverschrijdende maatregelen een rol spelen, zoals de mogelijke waterstofcentrale Nivelsteiner Groeve en het gebruik van restwarmte van de glasfabriek Saint-Gobain in Herzogenrath.
 

Kerkrade beschikt over verschillende werkgebieden; locaties waar winkels, kantoren en zorg zitten, maar ook de bedrijventerreinen waar naast het midden- en
kleinbedrijf (MKB), de grootschalige bedrijvigheid een plek heeft. Sommige van deze bedrijventerreinen liggen tussen het stedelijk gebied en het landschappelijk raamwerk (buitengebied), vaak op voormalige mijnterreinen. Anderen liggen goed gepositioneerd langs (snel)wegen zoals de Buitenring Parkstad (N300) en de A76 die de regio Parkstad en Kerkrade Eurogionaal verbinden. Het maakt de regio aantrekkelijk voor bedrijven met een internationale afzetmarkt, zoals de logistiek en de MedTech sector. Het aantal arbeidsplaatsen is de afgelopen jaren dan ook flink toegenomen.

Een volgende stap is om het ruimtegebruik en werkklimaat onder de loep te nemen, zodat we doorwerken naar Kerkrade als werkende stad. Dat betekent streven naar gezonde en aantrekkelijke werkomgevingen, verbinden van MKB en onderwijs, en zorgen voor een passend aanbod van woningen en voorzieningen om werknemers en talent te trekken en behouden. De economie moet bijdragen aan de brede welvaart in Kerkrade.

Voor Kerkrade als werkende stad staan de volgende principes centraal:

Een prettige werkomgeving
De bedrijventerreinen omvatten 17% van het totale oppervlak van de gemeente. Hier kunnen we dus verschil maken met een kwalitatief betere inrichting. Deels voor klimaatadaptatie, maar ook om de werkomgeving als gezonde omgeving in te richten voor de werknemers. Een plek waar zij kunnen
verblijven (buiten vergaderen of lunchen), wandelen of zelfs sporten. Daarvoor worden de bedrijventerreinen beter verbonden met het stedelijk gebied en het buitengebied zodat het geen eilanden op zich zijn, maar echt onderdeel zijn van de stad. Er komen verbindingen voor langzaam verkeer (voetgangers en fietsers), zodat er een goede en veilige bereikbaarheid wordt gecreëerd van en naar de dichtbijgelegen treinstations. De grensligging van Kerkrade wordt benut door ook een goede fietsverbinding naar station Herzogenrath te realiseren. Ook kunnen de deelfietsenstations verder worden uitgebreid. Daardoor wordt het voor werknemers mogelijk om alternatieve, gezonde vervoersmogelijkheden te benutten om naar het werk te gaan.

Sommige werkgebieden zorgen er voor dat het aangrenzende buitengebied verscholen ligt en niet of moeilijk bereikbaar is vanuit de woongebieden. Bijvoorbeeld bedrijventerrein Juliaterrein voor het Wormdal of bedrijventerrein Dentgenbach voor het Strijthagerbeekdal (gemeente Landgraaf). Bij de herontwikkeling van bedrijventerreinen moet ook aandacht zijn voor een betere ontsluiting naar het
aangrenzende buitengebied. Hierdoor kunnen de werknemers en bewoners meer gebruik maken van de groene gebieden. Ook draagt dit bij aan de kwaliteit van de werkomgeving en de aantrekkelijkheid van het vestigingsklimaat voor bedrijven.

Koesteren van het lokale MKB
We zetten in op een kwaliteitsslag van het lokale MKB in de stad. Er is behoefte aan een onderscheidend profiel ten opzichte van de (boven)regionaal georiënteerde grootschalige detailhandel en leisure op de Rodaboulevard. Dit betekent ook dat we ruimte maken voor kleine ondernemers op voor hun interessante plekken in de stad waarbij geen (milieu)overlast mag ontstaan voor de woonomgeving. Soms ligt er in cultureel erfgoed kansen om kleine start-ups te huisvesten als kwartiermaker.

Groei in werkgelegenheid ook voor de eigen inwoners
De Omgevingsvisie zet in op meer werkplekken per hectare. Dat vraagt aan werkgevers en eigenaren om efficiënt met de ruimte om te gaan. Ook wordt ingezet op verschillende soorten bedrijvigheid om een monocultuur te voorkomen.

Plek voor de energietransitie
Werkgebieden vormen vaak een belangrijke schakel in het energiesysteem. Als (groot)verbruiker, maar ook als plek voor het opwekken. Hier zijn de grote daken voor zonne-energie, hier is potentiële restwarmte voor het warmtenet. Zo kunnen de bedrijventerreinen duurzame elektriciteit (en warmte) leveren aan naastgelegen buurten of aan bedrijven onderling.

We houden vast aan het benutten van elektriciteitsopwekking op het dak bij nieuwbouw. Daarbij wordt de combinatie gezocht met groene daken (vasthouden van water, biodiversiteit en het beperken van hittestress). Maar er zal ook gekeken moeten worden naar meer energieneutrale bedrijfsvestigingen en inzetten op (energie)samenwerkingsverbanden om zo slim om te gaan met energie en netcongestie (energy-hubs).

Voor de realisatie van een warmte- en koudenet, zullen leidingen en (ondergrondse) bouwwerken moeten worden aangelegd om gebouwen in Kerkrade (met name in Kerkrade-West en delen van Kerkrade-Oost) hierop aan te sluiten. De voorkeurstracés zijn reeds bekend. Voor het warmtenet, maar ook voor netverzwaring, energieopslag en eventuele smart grids zal ruimte moeten worden gereserveerd in werk- en woongebieden. Bij de (her)inrichting van de openbare ruimte en het vergroenen van de stad zal hier rekening mee moeten worden gehouden.

Gezondheid en brede welvaart
Werk is belangrijk om inwoners een goede economische basis te bieden. We houden daarom ruimte voor diversiteit aan banen en stimuleren ondernemerschap binnen de gemeente. De werkende stad is gekoppeld aan de kernwaarden #5: Voorzieningen dichtbij en #7: Fiets en ov-verbindingen. Bij nieuwe ontwikkelingen worden ook de milieuthema’s, zoals geluid, luchtkwaliteit, geur en omgevingsveiligheid meegenomen. We voldoen aan de wettelijke en landelijk geldende normen, bijvoorbeeld het Schone Lucht Akkoord (SLA). Dit betekent dat we voor werkgebieden inzetten op lagere milieucategorieën en rekening houden met de locatiekenmerken van ieder bedrijventerrein ten opzichte van de leefomgeving. We werken samen aan het verminderen van de milieuoverlast, zoals geur- en lichthinder en nemen bronmaatregelen om de geluidsbelasting van bedrijven en andere bronnen zoals evenementen, horeca en installaties van woningen (airco’s, warmtepompen) op geluidgevoelige gebouwen te verminderen.

In de kernwaarde van de GGD is de blik gericht op de woonomgeving, maar ook in de werkomgeving brengen mensen veel tijd door. Binnen de Omgevingsvisie Kerkrade staan we daarom stil bij een gezonde en veilige werkomgeving. Een omgeving die bijdraagt om veilig en gezond van en naar het werk te komen (bijv. met de fiets, te voet of met ov) en uitnodigt om buiten te pauzeren of een rondje te lopen in een aangename en groene omgeving. Door werkgebieden nadrukkelijker als onderdeel van de stad te bekijken, kunnen ontbrekende schakels van en naar werkgebieden, maar ook naar de landschappen achter de werkgebieden worden opgelost.

Landschap
Een probleem van werkgebieden is dat er bij gronduitgifte zo groot mogelijke kavels worden aangeboden. Daardoor is er beperkt publiek eigendom en dus ook beperkte ruimte voor vergroening op deze terreinen. En dat terwijl de noodzaak vanuit klimaatadaptatie en gezondheid groot is. Deze gebieden vragen een vergelijkbare strategie als bij buurtgroen om ook hier groen-blauwe basis en koelte te waarborgen door bijvoorbeeld een groennorm op te nemen. Daarnaast worden bedrijven verplicht om regenwater op eigen terrein vast te houden en te laten infilitreren in de bodem. Waar mogelijk worden ook eisen gesteld aan hergebruik van water voor productieprocessen. Doordat de werkgebieden in Kerkrade veelal langs de rand van het stedelijk gebied zijn gepositioneerd, liggen deze ook tussen de woonbuurten en het buitengebied in. Er is noodzaak aan groene verbindingen over de terreinen heen om ecologische structuren goed te verbinden en recreatieve routes te vergemakkelijken.

Erfgoed
Veel van de werkgebieden in Kerkrade bevinden zich op oude mijnterreinen. Helaas is er na het sluiten van de mijnen veel gesloopt. Herinneringen aan de mijntijd moesten zo snel mogelijk verdwenen
zijn. Achteraf gezien is dat te betreuren, zeker als we kijken naar vergelijkbare plekken in België en Duitsland waar in het industrieel erfgoed diverse culturele instellingen, onderwijslocaties en bedrijven gehuisvest zijn. Toch zijn er op enkele plekken nog sporen te vinden. Soms in enkele gebouwen, zoals langs de Rimburgerweg of de Schacht Nulland. Maar soms ook als sporen in het landschap zoals langs de Nievelsteenstraat waar aan de diepgelegen Anselderbeek te zien is hoe het landschap is uitgevlakt voor de industrie.

Energiezekerheid
Energiezekerheid is een cruciale randvoorwaarde voor een werkende stad, waarin wonen en werken op een natuurlijke manier samenkomen. Een stabiele energievoorziening ondersteunt bedrijven, werkplaatsen en kantoren, terwijl het tegelijkertijd huishoudens van energie voorziet. Lokale energieopwekking en slimme energienetwerken zorgen ervoor dat bedrijvigheid en woonbuurten elkaar versterken, bijvoorbeeld door het delen van restwarmte of duurzame elektriciteit. Dit vermindert niet alleen afhankelijkheid van externe energiebronnen, maar draagt ook bij aan economische stabiliteit en aantrekkelijke werk- en woonlocaties.

 

In Kerkrade krijg je veel woning voor je geld. De woningen en privé buitenruimte zijn vaak ruim en de buurten zijn rustig. Waar de afgelopen periode de gemeenten in de Parkstadregio de focus hadden op ‘minder maar wel betere woningen’ (in een context van stagnatie en voorziene bevolkingsdaling), zetten regio Parkstad en Kerkrade inmiddels in op gematigde groei. Dit heeft te maken met een positief migratiesaldo en een toename van het aantal kleinere huishoudens in de afgelopen jaren. Er zal dus, naast herstructurering en verduurzaming ook ruimte voor nieuwbouw moeten komen. En die nieuwbouw moet divers zijn zodat iedereen een passende woonruimte kan vinden: jong en oud, maar ook mensen met een beperking of mensen van buiten Nederland.

Bij het werken voor meerdere generaties staan de volgende principes centraal:

Veilige buurtroutes binnen het 15-minuten eiland
Vanuit verkeer wordt er vaak gekeken hoe verschillende centra, treinstations en werkgebieden ontsloten zijn. Vaak vanuit de blik van doorgaand verkeer om snel van A naar B te komen. Voor de allerjongsten en alleroudsten in onze gemeente is een heel andere blik nodig. Kinderen en ouderen hebben een kleine actieradius, bewegen traag en benutten met name stoepen, pleinen en fietspaden. Daarom is het nodig om tussen belangrijke bestemmingen in de buurt (buurt-
knooppunt, school, park, speeltuin) veilige routes te maken die uitnodigen tot zelfstandig en actief bewegen. We gaan ervan uit dat binnen de woongebieden een kind van 8 jaar zelfstandig naar school moet kunnen wandelen of fietsen en richten daar het verkeersnetwerk en openbare ruimte op in. Op strategische locaties is er langs deze route ruimte om te rusten, voldoende schaduw, zijn er sanitaire voorzieningen, is er gezonde voeding en schoon drinkwater te krijgen en er zijn speelmogelijkheden of speelaanleidingen.

Gezonde en veilige schoolomgevingen
Met name voor kinderen en hun ouders spelen scholen een cruciale rol als ontmoetingsplek in de buurt. Scholen bieden gegarandeerd levendigheid en speelruimte, maar vragen ook om een veilige gezonde omgeving. Nu er plannen zijn om de zes scholen in Kerkrade Oost te laten fuseren naar drie locaties, kunnen we deze kans benutten om zorgvuldig te kiezen waar een school het beste past en vervolgens het gebouw en omgeving integraal ontwerpen met oog voor veiligheid, verblijf en vermaak. Denk aan een veilig en groen haal-en-breng domein, fietsparkeermogelijkheden, een goede relatie met omliggende voorzieningen en ruimte voor spelende kinderen in het groen.

Divers en duurzaam woningaanbod
De woningvoorraad moet geschikt worden gemaakt voor meerdere doelgroepen; zowel de relatief grote groep ouderen van nu (die zoeken naar levensloopbestendige woningen) en een jongere bevolking van de toekomst. Daarom wordt herstructurering, verduurzaming (met het oog op levensloopbestendig, multifunctioneel gebruik, hergebruik van materialen en energieneutraal) en nieuwbouw in buurten benut om te zorgen voor een gevarieerder woningaanbod en een betere mix in de buurt. Denk aan woningen in een ander segment, een andere woninggrootte of woningtype. In het geval van sloop bouwen we niet steeds hetzelfde terug. Bij sloop zijn ook circulair bouwen en urban mining van belang.

We bouwen voor de toekomst; te denken valt aan levensloopbestendige woningen (bijvoorbeeld appartementen met een lift, patiowoningen en bungalows), woonzorgcombinaties en starterswoningen of -appartementen. Daarbij maken we gebruik van het karakter of bestaande kwaliteiten in (de opzet van) de wijk. We zetten in op meer midden huurwoningen en duurdere (koop)woningen. Kerkrade zit namelijk ruim boven de norm van 30% sociale huurwoningen van de totale woningvoorraad. We willen andere en nieuwe doelgroepen aantrekken en het aandeel sociale huur terugdringen. Bij het omgevingsprogramma voor wonen is leefbaarheid en veiligheid ook van groot belang.

Een duurzaam woningaanbod kijkt ook naar de kwaliteit van het binnenklimaat. We beschikken over een lokale aanpak Isolatie (Transitievisie Warmte) en aanpak energiearmoede om verduurzaming te stimuleren en het binnenklimaat, het wooncomfort te verbeteren. Koelte moet zowel binnen de woningen als buiten in de buurt onderdeel van het ontwerp worden. Het toepassen van de Menukaart hitte die door het RVO is ontwikkeld kan hierbij helpen (volgens de pijlers gezondheid, gebouw en gebied) en (extra) maatregelen te nemen voor het tegengaan van oververhitting. In de nog op te stellen omgevingsprogramma’s en in het omgevingsplan wordt dit verder uitgewerkt.

Recreëren en ontmoeten in koele groengebieden dichtbij huis
Een goede balans tussen zon en schaduw is belangrijk in de woonomgeving. We gebruiken de hittestresskaart om vast te stellen waar de toegang tot groen, schaduw en wijkparken onvoldoende is en er dus extra inzet nodig is. Prioritair voor het uitvoeren van deze regel zijn gebieden en routes dichtbij functies voor de alleroudsten of allerjongsten.

Gezondheid en brede welvaart
Als we ontwerpen voor de allerjongsten en alleroudsten, ontwerpen we een stad die goed is voor iedereen. Een meergeneratiestad betekent een zorgzame samenleving met sociale
cohesie en waar mensen elkaar kennen en naar elkaar omkijken. Werken aan de meergeneratiestad sluit aan op de kernwaardes #1: Rookvrije omgeving, #2: Aantrekkelijke plekken, #3: Gezond gewicht, #6: Actief vervoer, #8: Gezond binnenklimaat, #9: Prettig wonen en #10: Geschikte woningen. We zorgen in Kerkrade dat de diversiteit van woningtypes, -grootte en woonvormen verbreed zodat meer doelgroepen een geschikte plek kunnen vinden. Bijvoorbeeld door ruimte te maken voor ouderenwoningen dichtbij zorg en andere voorzieningen. Tegelijkertijd letten we op veilige, prettige routes door de buurt om zelfstandigheid en autonomie te vergroten.

De luchtkwaliteit wordt verbeterd door de wettelijke normen te hanteren en samen te werken met het Rijk, de provincie en grote bedrijven in onze gemeente binnen het Schone Lucht Akkoord. Van belang is dat de impact voor de woonomgeving, vooral voor geluid en luchtkwaliteit, zoveel mogelijk wordt beperkt. Wat betreft de luchtkwaliteit is Kerkrade afhankelijk van het buitenland, o.a. dichtbij grote stedelijke agglomeraties zoals Aken, Luik en het Ruhrgebied. De laatste jaren nemen de klachten over het stoken van hout toe. Houtstook leidt tot schadelijke stoffen in de lucht en kan overlast geven voor omwonenden. Gemeenten kunnen beleid maken en regels opstellen voor het gebruik van houtkachels en open haarden. Rondom geluid is het van belang om bij ontwikkelingen van geluidgevoelige gebouwen zoals een woning of school binnen de aandachtsgebieden goed te onderzoeken of er voldaan wordt aan de wettelijke (minimale) normen.

Landschap
Een belangrijke rol spelen de koele groengebieden die cruciaal zijn voor een prettige woonomgeving. Kleine buurtparken van minimaal 200 m2 op maximaal 300 meter afstand van iedere woning. Deze hoeven niet verbonden te zijn met de grotere landschappelijke structuren. De buurtparken zijn te bereiken via een veilige en schaduwrijke route. Op deze routes en in deze groengebieden geven we bomen de ruimte om volwassen te worden, en zo de meeste gezondheidsvoordelen opleveren.

Erfgoed
Binnen de woongebieden liggen her en der kleine structuren en gebouwen die verschillende tijdsperiodes in de gemeente laten zien. Denk aan de opgraving van de Romeinse Villa Kaalheide, middeleeuwse hoeves, mijnwerkerskolonie De Hopel, de Schacht Nulland of hedendaags erfgoed als Superlocal. Deze plekken bieden kansen om verhalen te vertellen voor bewoners en bezoekers. Sommige van deze plekken liggen erg verscholen. Routes gekoppeld aan andere interessante plekken en goede bewegwijzering kan hier uitkomst bieden. Ook is communicatie vanuit de gemeente van belang, dit kan bijvoorbeeld door het gebruik van storytelling en het gebruik van digitale mogelijkheden zoals de Archeo Route Limburg, die archeologische verhalen beleefbaar maakt.

Energiezekerheid
Energiezekerheid is essentieel voor een stad die goed is voor alle generaties. Een betrouwbare energievoorziening garandeert dat woningen, scholen, zorgvoorzieningen en recreatieplekken veilig en comfortabel zijn, ongeacht leeftijd of levensfase. Door in te zetten op lokale, duurzame energieopwekking en betaalbaarheid, wordt voorkomen dat kwetsbare groepen onevenredig worden geraakt door energieprijzen of tekorten. Slimme oplossingen, zoals energie-efficiënte woningen en buurtgerichte warmtevoorzieningen, ondersteunen de behoeften van jong en oud.
 

Het landschap van Kerkrade is van hoge kwaliteit, het eerste stuk waar de Eifel in Nederland echt zichtbaar is. In het Wormdal en de Anstelvallei is voor Nederlandse begrippen nog echt wilde natuur te vinden dichtbij de stad. Ook is vanuit alle delen van de gemeente het mogelijk om dit landschap te ontdekken. Een landschap waarin sporen uit het verleden te vinden zijn: met de holle wegen en Romeinse villa’s, een oud abdijcomplex, een middeleeuws kerkje,
een kasteel, carréhoeves en wegkruisen, de imposante en originele mijnschacht Nulland en het enige stuwmeer van Nederland. Hiermee is Kerkrade niet alleen een trekpleister voor toerisme gericht op onder meer natuurbeleving, maar biedt het ook een uniek en afwisselend landschappelijk raamwerk om in te wonen en te recreëren.

Bij een sterk landschappelijk raamwerk staan de volgende principes centraal:

Ondersteunen van de ecologische basis
Het is nodig om naar de toekomst toe bestaande bos- en natuurgebieden robuuster te maken door deze te vergroten en onderling te verbinden. Daarin wordt het beleid vanuit de structuurvisie voortgezet. Daarvoor versterken we landschappelijke kwaliteiten, worden ecologische corridors aangewezen die het ecologische systeem ondersteunen en komen er duidelijke overgangen tussen beek- en droogdalen en (bos)hellingen. De verwachting is dat de komende jaren het bos- en natuurgebied in Kerkrade verder wordt uitgebreid met onder andere een levensbomenbos bij abdij Rolduc.

Een ecologische basis betekent ook een goed bodem- en landschapsbeheer, met een positieve bijdrage aan de waterkwaliteit. Dat vraagt om een omslag bij de agrarische bedrijven naar een duurzamere bedrijfsvoering, waarbij rekening wordt gehouden met omgevingskwaliteiten, water- en klimaatopgaven en de maatschappelijke ontwikkelingen. Kerkrade is immers geen grootschalige landbouwgemeente (geen ‘Primair landbouwgebied’ volgens de Provinciale Omgevingsvisie). De omgeving is sterk verstedelijkt, maar vertegenwoordigt wel hoge natuur- en landschapswaarden. De ambitie is om samen met de agrariërs toe te werken naar een duurzame,
bijvoorbeeld een natuurinclusieve vorm van landbouw, die integraal onderdeel uitmaakt van het landschappelijk raamwerk.

Wilde natuur verbonden met het stedelijk weefsel
De huidige regels rondom stedelijke uitbreiding in het buitengebied worden in hoofdlijn gehandhaafd: geen rood voor groen. Bijvoorbeeld op plekken waar de beek en droogdalen de entree van het buitengebied vormen is er aanleiding om natuur en recreatieve routes het stedelijk gebied in te trekken. Of door uitzichten weer de ruimte te geven die ze verdienen. Momenteel zien we dat diverse uitzichtpunten met lintbebouwing worden gesloten.
Dat levert fantastische woningen op, maar privatiseert unieke plekken in de gemeente.

Versterken van de sponswerking en waterhuishouding van het gehele systeem
Hoewel er een uniek waterafvoersysteem in de gemeente is, moet aanvullend daarop de sponswerking worden versterkt, zowel op de plateaus (‘daar waar de druppel valt’) als op de plateauranden (water vasthouden door middel van soortenrijke begroeiing). Waar mogelijk wordt het regenwater hergebruikt of geïnfiltreerd en daarnaast is er ruimte nodig voor waterberging en vertraagd afvoeren via het oppervlak of via een gescheiden riool. Van belang is dat de oppervlakte van verharding niet verder toeneemt of zelfs verkleint, zodat regenwater de bodem in kan. Dit betekent op veel plekken het weghalen van (overbodige) verharding en vergroening van het stedelijk gebied, zeker op de hoger gelegen plateaus. Dit is een opgave die de gemeente ook samen met inwoners wil oppakken met de projecten “Steenbreek” en het “NK Tegelwippen”. Tevens draagt de vergroening van de

stad bij aan de aanpak van hittestress. Kerkrade heeft vanwege de eerder genoemde opbouw te maken met het zogenaamde hitte-eiland-effect. Dit betekent dat in lange warme periodes de stad nauwelijks afkoelt.

Ontwikkeling van hoogwaardig toerisme
Kerkrade heeft diverse toeristische attracties, maar een eenzijdig aanbod voor meerdaags verblijf, dat niet goed aansluit bij de toeristische doelgroep waar wij ons op richten, namelijk families met kinderen. Dat vraagt om samenwerking tussen toeristische ondernemers en een diversificatie van verblijfsmogelijkheden. Bijvoorbeeld het bieden van ruimte aan een natuurcamping. Het recreatie- en natuurgebied kan verder ontsloten worden met routes over de grens naar Duitsland. Hiervoor zijn een aantal ontbrekende schakels nodig om de ontwikkeling van het netwerk mogelijk te maken en is het van belang om in te zetten op fietsverhuur en langere fietsroutes. De start daarvoor is al gemaakt met de Parkstadroute die dwars door de gemeente Kerkrade loopt, het “knopenlopen” en de start van de route van de Dutch Mountain Trail in onze gemeente. Hier liggen kansen voor recreatie en toerisme.

Beleefbaar, recreatief stadsgroen
Door bewoners te stimuleren meer gebruik te maken van het ‘dagelijks groen’, belangrijk voor een rondje met de hond bijvoorbeeld, kunnen we de recreatieve druk op het buitengebied beperken. Dat betekent dat we moeten zorgen voor een goede bereikbaarheid en programmering van het groen binnen en rondom elke buurt. Denk aan buurtparken en speelplekken, zoals het Stadspark, Park West en het Laurapark, maar ook aan grotere groengebieden aan de randen van de buurt, zoals het Berenbos en Carisborg die meer voor recreatief gebruik ingericht kunnen worden door ruimte te maken voor kleinschalige horeca (gezonde voeding en drinkwater), toiletten, rustplekken en speel- en sportmogelijkheden.
Gezondheid en brede welvaart
Een aantrekkelijke groene omgeving vertegenwoordigt het natuurlijk kapitaal. Dit zijn plekken waar mensen graag wonen (de groenste buurten zijn immers vaak ook de duurste buurten en de armste vaak de warmste buurten) en om een gezonde omgeving te maken is een sterk landschappelijk raamwerk een randvoorwaarde. Zowel op kleine schaal in de buurten, als grotere structuren voor recreatie en ontspanning. Natuur in en om de stad zorgt voor rust in de reuring en het brengt gezondheidsvoordelen dichtbij, ook voor mensen die het niet snel zelf opzoeken.

Binnen de Omgevingsvisie werken we aan het versterken en uitbreiden van het landschappelijk raamwerk, zodat de voordelen (aantrekkelijke omgeving, verkoeling, schone lucht) ervan ook binnen de woonomgeving meer gevoeld worden. Daarnaast wordt er gewerkt aan een betere bescherming van de natuur, zodat we deze ook de ruimte geven om volwassen te worden. Er liggen kansen om bewegen in de openbare ruimte te stimuleren op groene plekken, een belangrijk speerpunt van het programma Vie. Bijvoorbeeld door belangrijke fiets- en wandelroutes in het groen te organiseren of als aanleiding te gebruiken voor een vergroeningsstrategie. En door parken meer te benutten voor activiteiten rondom sport en spel. De klimaatbestendige stad is gekoppeld aan de kernwaarden #2: Aantrekkelijke plekken en #9: Prettig wonen.

Vanuit een verdelingsvraagstuk moeten we zorgen voor een gelijkwaardige verdeling en bereikbaarheid van de groene omgeving. Enkele buurten kampen specifiek met hitteproblematiek. Hier zal gestart moeten worden met werken aan een groene, gezonde en klimaatadaptieve leefomgeving.

Erfgoed
Enkele grote erfgoed- en archeologische locaties van Kerkrade zijn te vinden in het buitengebied. Deze vormen ook belangrijke bestemmingen met (inter)nationale bekendheid, zoals Abdij Rolduc, Romeins Villalandschap (Villa Holzkuil) en Kasteel Erenstein. Met het oog op toerisme en recreatie is het belangrijk dergelijke locaties te blijven beschermen en toegankelijk te houden. Maar het is interessant om de erfgoedblik ook te werpen op andere type structuren. Bijvoorbeeld erfgoed dat een nutsfunctie heeft en had zoals het stuwmeer of het Miljoenenlijntje. Ook kunnen bomen, beeklopen of landschapselementen een erfgoedwaarde hebben.

Energiezekerheid
Energiezekerheid is een belangrijke bouwsteen voor een klimaatbestendige stad, waarin wonen werken en recreëren in balans staat met natuur en landschap. Door in te zetten op duurzame energieopwekking, worden niet alleen fossiele brandstoffen vervangen, maar wordt ook het natuurlijke landschap versterkt. Slimme energie-infrastructuur, geïntegreerd in het groenblauwe raamwerk, draagt bij aan veerkracht tegen extreme weersomstandigheden zoals hitte, droogte en wateroverlast. Lokale oplossingen, zoals energieopslag en klimaatadaptieve gebouwen, verminderen de druk op de omgeving en versterken de samenhang tussen bebouwing en natuur.

De vier verhaallijnen van de Omgevingsvisie Kerkrade zijn onderling verweven en bieden mogelijkheden voor een integrale, toekomstgerichte ontwikkeling van de stad. Het is nadrukkelijk niet de bedoeling om één verhaallijn te kiezen, maar om deze naast elkaar uit te werken. De genoemde ambities onder de genoemde verhaallijnen dragen bij aan het toekomstbeeld van Kerkrade. De verhaallijnen kennen haar eigen accenten, prioriteiten en ruimtelijke claims. In de uitwerking ontstaan ambities die elkaar versterken en met elkaar botsen.

Ruimtelijke concurrentie: wonen, werken, groen en voorzieningen
De wens vanuit de Leefbare stad en de Meergeneratiestad om complete wijkknooppunten en een divers woningaanbod te realiseren, vraagt om intensief ruimtegebruik in bestaande wijken en centrumgebieden. Tegelijkertijd vraagt de Werkende stad om behoud en transformatie van bedrijventerreinen. De Klimaatbestendige stad vraagt om meer ruimte voor groen, waterberging en ecologische verbindingen. De ambities kunnen leiden tot een ruimtelijk conflict:

Meer woningen, meer voorzieningen en meer bedrijvigheid vragen om verdichting, terwijl vergroening en klimaatadaptatie ook om ruimte vragen. Dit schuurpunt wordt gemitigeerd door te kiezen voor inbreiding en niet voor uitbreiding en het herontwikkelen en verduurzamen van de bedrijventerreinen. Mocht in de toekomst inbreiding niet afdoende zijn en gekozen worden voor uitleglocaties ontstaat mogelijk spanning met het principe ‘geen rood voor
groen’ en het beschermen van het buitengebied. Een bijkomend vraagstuk is het relatief hoge aandeel sociale huurwoningen binnen de gemeente. Om te zorgen voor een meer evenwichtige bevolkingssamenstelling, met zowel ‘dragers’ als ‘vragers’, is het wenselijk sterker in te zetten op het midden- en hogere woningsegment.

Mobiliteit en bereikbaarheid en leefbaarheid en klimaat
De Leefbare stad en Meergeneratiestad streven naar veilige, aantrekkelijke en groene buurtroutes, reductie van autoverkeer en stimulering van fietsen en wandelen (verbetering van de gezondheid). Tegelijkertijd blijft de Werkende stad afhankelijk van goede bereikbaarheid, waarbij uitgegaan wordt van meer vervoer middels ov en fiets, de auto blijft een belangrijk uitgangspunt voor ondernemers en werknemers. Dit kan leiden tot het volgende schuurpunt:
Parkeerdruk bij wijken en bedrijventerreinen kan conflicteren met het streven naar autoluwe en groene openbare ruimten. Binnen Kerkrade is de auto een veel gebruikt vervoersmiddel.
Maatregelen ter vermindering van autoverkeer (gedragsverandering en aanpassing parkeernorm) kunnen weerstand oproepen bij ondernemers, bewoners en bezoekers, zeker als alternatieven (ov, fietsbereikbaarheid en fietsvoorzieningen) nog niet voldoende zijn.

Economische ontwikkeling versus ecologie en recreatie
De ambitie vanuit de Werkende Stad om bedrijventerreinen te verduurzamen en het lokale MKB te koesteren, vraagt om ruimte voor nieuwe bedrijvigheid, energieopwekking en infrastructuur. De Klimaatbestendige stad zet in op het versterken van ecologie, waterhuishouding en recreatief groen. Deze ambities kunnen gezamenlijk zorgen voor een dilemma. Zo kan de vraag naar ruimte voor energieopslag en -opwekking op bedrijventerreinen botsen met de wens om deze terreinen te vergroenen en klimaatadaptief in te richten. Daarnaast kiest de gemeente Kerkrade ervoor om vooralsnog geen grootschalige windmolens en zonnepanelenvelden toe te staan, dit schuurt om
te komen tot een duurzame energietransitie. Kerkrade is daarbij afhankelijk van duurzame energie van elders, gezien de beperkte ruimte binnen de gemeente.

Uitbreiding van toeristische voorzieningen en recreatieve routes kan leiden tot extra druk op kwetsbare natuurgebieden, wat kan leiden tot extra druk op ecologische waarden.

Sociale cohesie versus schaalvergroting en efficiency
De Meergeneratiestad en Leefbare stad benadrukken het belang van maatwerk, buurtinitiatieven en sociale inclusie. Tegelijkertijd worden voorzieningen en schoollocaties geconcentreerd
en geoptimaliseerd om efficiëntie te bereiken. De concentratie van voorzieningen en winkels kan leiden tot verschraling van kleinere buurten, waar sociale cohesie juist kwetsbaar is. De herstructurering en schaalvergroting kunnen de toegankelijkheid voor kwetsbare groepen verminderen, daarom verdient het aanbeveling om expliciet te sturen op inclusieve inrichting.

Multifunctioneel ruimtegebruik en integrale inrichting
De verhaallijnen versterken elkaar waar functies worden gecombineerd. Multifunctionele pleinen en openbare ruimten dragen bij aan sociale vitaliteit (Leefbare stad), stimuleren lokale economie (Werkende stad), bieden ruimte voor ontmoeting en beweging (Meergeneratiestad) en kunnen klimaatadaptief en groen worden ingericht (Klimaatbestendige stad). Groene daken, wateropvang en natuurlijke materialen verbinden duurzaam bouwen, klimaatadaptatie én gezonde werk- en woonomgevingen.

Gezondheid, veiligheid en klimaat als gezamenlijke drager
Versterking van groen, schaduw (3-30-300 regel, 40% schaduw langs routes), rookvrije schoolpleinen en beweegvriendelijke inrichting dragen bij aan een gezonde leefomgeving voor jong en oud (Meergeneratiestad), aan een aantrekkelijke woon- en werkomgeving (Leefbare stad, Werkende stad), Klimaatadaptatie en versterking van ecologische waarden en structuren (Klimaatbestendige stad)

Energiehubs en circulair ondernemen
De ambitie om bedrijventerreinen in te zetten voor de energietransitie, via collectieve energiehubs, groene daken en slimme infrastructuur, biedt synergie op de volgende aspecten:
•    Werkgelegenheid en innovatie (Werkende stad) worden gestimuleerd door nieuwe duurzame bedrijvigheid.
•    Klimaatdoelen (Klimaatbestendige stad) en lokale eigenaarschap (Leefbare stad, Meergeneratiestad) kunnen worden verbonden via participatie in energieprojecten.
•    Toegankelijke en inclusieve openbare ruimte

Inclusief ontwerp van openbare ruimten en routes draagt bij aan de sociale cohesie en buurtinitiatieven (Leefbare stad, Meergeneratiestad) en de bereikbaarheid van werk, voorzieningen en recreatie (Werkende stad, Klimaatbestendige stad). Rondom circulariteit is er ook sprake van een schuurpunt: de gemeente zet in op lagere milieucategorieën op de bedrijventerreinen, terwijl circulariteit vraagt om veel ruimte en een hogere milieucategorie.